Nowa Gazeta Praska

Spacer po Ratuszowej to jakby stąpać po historii Pragi, z każdym krokiem przybywa mijanych znakomitych budynków i miejsc, które stanowiły o miejskim charakterze naszej części miasta. Nadaremny jest jednak trud wypatrywania budynku o randze chyba najwyższej spośród społecznej przestrzeni, od którego wzięła się nazwa ulicy. Gdzie jest zatem ratusz?

"Podwórkami, w Niedzielę, meandrowały dzieci prowadzone przez rodziców do kościoła, do Matki Bożej Loretańskiej." Podobno na Pradze, jeszcze ówczesnej wsi, rozpusta i lubieżność rosły w siłę. Dopiero sprowadzenie na te tereny w końcu XVI wieku (w tym czasie po drugiej stronie Wisły Warszawa otrzymała status miasta stołecznego) bernardynów (nazwa używana m.in. w Polsce na określenie formacji zakonnej stanowiącej gałąź zakonu franciszkanów, zwanych obserwantami - strój: brązowy habit z kapturem, przepasany sznurem z 3 węzłami symbolizującymi śluby czystości, ubóstwa i posłuszeństwa) miało zapobiec pladze i tchnąć nowego ducha w serca mieszkańców prawego brzegu Wisły.

Około 1638 roku wybudowali oni przy Ratuszowej (jeszcze wtedy nie nosiła ona nazwy Ratuszowa) okazały kościół, a przy nim w 1640 Domek Loretański (obecny w herbie Pragi) . 10 lutego 1648 biskupi kamienieccy (z Kamieńca Podolskiego) uzyskali przywilej lokacyjny na prawie magdeburskim. Od tego momentu Praga otrzymuje status miasta, choć przez następne prawie półtora wieku określana jest często jako miasto pod Warszawą. Na starych planach nazwy Warszawa i Praga czasem pisuje się taka samą czcionką.

Jako miasto usytuowane na prawie niemieckim powinno posiadać ratusz, w którym urzęduje burmistrz, obraduje rada miejska, odbywają się sądy i gdzie skupia się całokształt spraw miasta i interesów jego obywateli. Okazałość gmachu, zwykle z wysoką wieżą, była natenczas widomym znakiem potęgi i znaczenia miasta . Jednak czy w 1661 r. był już odrębny budynek ratusza, nie wiemy. Zdaje się, że go wzniesiono później. Burmistrz i wójt mogli sprawować swoje czynności urzędowe w jednym z domów przystosowanych do tego celu . Wydaje się, że do końca XVII wieku taki budynek już powinien powstać - gdzieś na wschód od kościoła Bernardynów, a ulicę, prowadzącą niegdyś od Wisły do rynku (taką rangę otrzymał plac na przecięciu Ratuszowej z Targową; trzeba pamiętać o innym układzie siatki ulicznej od obecnego), przy którym stanął ratusz , nazwano właśnie Ratuszną. Podobne rozwiązanie zastosowano względem ratusza skaryszewskiego: ulica Ząbkowska od XVI do końca XVIII w. stanowiła granicę między Pragą a Skaryszewem zaś przy jej pd. rogu Ząbkowskiej na przecięciu z Targową znajdował się rynek wraz z ratuszem .

Na ilustracjach, rycinach, panoramach uwzględniających praski brzeg widać przede wszystkim klasztor Bernardynów i Domek Loretański (choć na planach M. Deutscha z 1765 są uchwycone trzy większe założenia architektoniczne - klasztor bernardynów i bernardynek, którym klasztor ufundował August III, w miejscu gdzie obecnie przebiega ulica Panieńska i być może ratusz) - wieży ratusza nie widać. Czyżby "okazałość" ratusza praskiego była odzwierciedleniem stanu majątkowego ówczesnych prażan, na których składali się przede wszystkim drobni handlarze? Na Domek Loretański wszak dał pieniądze król Władysław IV. Najwyraźniej tak licznie wspominana szlachta i magnateria, która posiadała na prawym brzegu Wisły dworki i majątki unikała jak ognia wpisania się do rejestrów miejskich i tym samym płacenia podatków.

Bez względu na wielkość ratusza ulica Ratuszna mogła wtedy uzyskać miano głównej arterii. Miasteczka (tak zwane jurydyki) leżące dookoła Warszawy ostatecznie skonsolidowano ze stolicą po uchwalonej przez Sejm Wielki w 1791 r. ustawie o miastach. Utworzono tzw. VII praski cyrkuł miejski.

W czasach napoleońskich, ok. 1808, została zburzona cała zabudowa ulicy, oprócz kościoła i klasztoru bernardynów, które rozebrano w 1811 pod esplanadę przyczółka mostowego. Pozostała tylko Kaplica Loretańska, którą w 1853 obudowano dookoła nowym budynkiem kościelnym. Ratuszna pozostała przez długi czas niezabudowana .

"Z rodzicami do zoo, a z chłopakami z 258-semki do parku grać w piłkę." W latach 1865-1871 po obu stronach wschodniego odcinka ulicy założono Park Praski. Między ulicami Petersburską (Jagiellońską) i Targową wybudowano koszary i magazyny wojskowe, w 1928 - domy mieszkalne dla podoficerów. W tym samym roku założono Ogród Zoologiczny rozciągający się po północnej stronie ulicy .

"...tu na skwerku Żurowskiego jawiły się nam potworne zarośla..." Podczas lat wojny 1939-1944 zniszczone zostały koszary. W latach pięćdziesiątych odcinek Ratuszowej znalazł się w obrębie osiedli mieszkaniowych: "Praga I" wybudowanego w l. 1948-1952 (arch. H i Sz. Syrkusowie) i "Praga II" - l. 1949-1956 (arch. J. Gieysztor)

Dziś ulica Ratuszowa to prostopadła do Wisły łącząca Wybrzeże Helskie z ul. 11 Listopada. Jakie będą jej dalsze losy? Czy zacznie przyciągać oczy spragnione historycznych przeżyć, czy zostanie zamieniona na deptak łączący Park z Ogrodem Zoologicznym?

Praga od dawna była uznawana za uboższą w stosunku do Warszawy i czy też zasługiwała na miano "przedmieścia Stolicy" czy też nie, jedno jest pewne: Praga była miastem, Praga miała swój ratusz i wciąż ma o czym opowiadać kolejnym pokoleniom mieszkańców.