Nowa Gazeta Praska

2 lutego kościół obchodzi uroczystość Ofiarowania Pańskiego, inaczej mówiąc święto Matki Boskiej Gromnicznej. W tym dniu, przed Mszą Świętą odbywa się poświęcenie świec, zwanych gromnicami. Ich światło przyniesione z kościoła do domu chroni od piorunów i wszelkiego zła.

Ofiarowanie w świątyni

Czterdziestego dnia po narodzeniu Pana Jezusa, Matka Najświętsza zaniosła Dzieciątko Jezus do świątyni jerozolimskiej, by zgodnie z nakazami prawa, ofiarować je Bogu jako pierworodnego syna. Nie oznaczało to przeznaczenia chłopca na służbę kapłańską, jedynie potomkowie Aarona mogli bowiem być kapłanami, ale był to gest symboliczny poświęcenia Bogu tego, co dla rodziców stanowiło największą wartość. W tym samym czasie "wiedziony natchnieniem" przybył do świątyni bardzo już zmęczony życiem starzec Symeon, "człowiek sprawiedliwy i bojący się Boga". Ujrzawszy przyniesione dziecko, Symeon poznał w nim Zbawiciela i nazwał Pana Jezusa Światłością Świata. "Teraz, o Panie, według słowa Twego, uwalniasz sługę Twego w pokoju..." - cieszył się Symeon, że może już spokojnie umrzeć. Taka jest podstawa historyczna uroczystości Ofiarowania Pańskiego, którą obchodzimy na pamiątkę opisanych w Ewangelii przez Św. Łukasza (Łk 2, 22-38) zdarzeń w czterdzieści dni po Bożym Narodzeniu. Święto Ofiarowania Pańskiego należy do najdawniejszych w chrześcijaństwie, gdyż było obchodzone w Jerozolimie już w IV wieku, a więc zaraz po ustaniu prześladowań. Przeżywano je wtedy jako "Spotkanie Pańskie". Oto Chrystus przez swoje "wejście w świat" spotykał się ze wszystkimi ludźmi. Przez pośrednictwo Jezusa, Maryi i Św. Józefa, tam, w świątyni jerozolimskiej, dokonało się "wszechspotkanie" Boga z ludźmi, reprezentowanymi przez Symeona. Syn Boży ofiarowuje się również światu, jest on darem Boga, którego udziela On zarówno narodom pogańskim ("Światło na oświecenie pogan"), jak i swemu ludowi - Izraelowi ("i chwałę ludu Twego, Izraela"), aby doprowadzić ich do zbawienia. Jezus Chrystus jest światłem, które "oświeca" ludzi i prowadzi ku życiu wiecznemu, jest spełnieniem nadziei na przyjaźń z Bogiem, jakie nosi w sobie pogrążona w grzechu ludzkość.

Różne religie - różne nazwy

Uroczystość Ofiarowania Pańskiego obchodzona jest nie tylko w Kościele katolickim, gdzie ma ona rangę święta liturgicznego. Ewangelicy obchodzą ją również 2 lutego pod nazwą Oczyszczenie Najświętszej Maryi Panny. W Cerkwi prawosławnej jest to jedno z 12 głównych świąt, obchodzone jako Spotkanie Pańskie 2/15 lutego, to znaczy 2 lutego wg prawosławnej liturgii, posługującej się kalendarzem juliańskim, a 15 lutego wg obowiązującego kalendarza gregoriańskiego. Kościół Starokatolicki Mariawitów w Rzeczypospolitej Polskiej obchodzi ten dzień także 2 lutego pod nazwami Ofiarowanie Pańskie i Święto Matki Bożej Gromnicznej podobnie jak Kościół Polsko-Katolicki. W kalendarzu Kościoła Chrześcijańsko-Katolickiego w Szwajcarii święto to nosi nazwę Ofiarowanie Jezusa w Świątyni.

Pani Gromniczna

W Polsce święto Ofiarowania Pana Jezusa nabrało charakteru wybitnie maryjnego. Pod nazwą Matki Boskiej Gromnicznej czci się w tym dniu Matkę Boską jako tę, która dała ludziom Światłość i tą Światłością chroni ludzi od wszelkiego zła. Począwszy od IX wieku wierni przynoszą 2 lutego do kościoła świece zwane gromnicami. Świecom tym przypisywano zawsze wielkie znaczenie. Nazwa ich wywodzi się od słowa "grom". Wielkim niebezpieczeństwem dla domów i dobytku były niegdyś burze, a zwłaszcza pioruny, od których zapalały się kryte słomą, drewniane domostwa. Właśnie od tych gromów miała strzec domy świeca poświęcona w święto Ofiarowania Pańskiego. W czasie burzy gromnice zapalano, stawiano w oknie i modlono się o oddalenie piorunów. Przed Mszą Świętą 2 lutego odbywa się poświęcenie świec. Następująca później procesja z płonącymi świecami jest symbolem kroczenia przez życie w jedności z Chrystusem. Tradycja nakazuje zanieść palące się gromnice do domu, by od tego ognia rozpalić domowy ogień, co zwiastuje zgodę i miłość w rodzinie. Z zapaloną gromnicą gospodarz obchodził kiedyś całe obejście i dom dookoła, klękając na każdym progu, aby złe moce nie miały przystępu do domu. Ponadto, płonącą gromnicą wypalano na belce u sufitu, tzw. tragarzu, znak krzyża. Gromnica wisiała później wraz z palmą święconą na poczesnym miejscu w izbie. Ustrojona wianuszkami paliła się przed obrazem Matki Boskiej w każde maryjne święto. Gromnica towarzyszyła też konającym w ich ostatniej drodze. Umierającym dawało się poświęconą świecę do ręki, bo powszechna była wiara, że z jej światłem lżej człowiekowi umierać, gdy Pani Gromniczna stoi u jego łoża.

Panna Prześliczna od wilków

Gromnica chroniła także od wilków. Święto Matki Boskiej Gromnicznej przypada w trudnym czasie dla ludzi i zwierząt. Luty - znaczy mroźny, srogi. Niegdyś w mroźne lutowe noce wygłodniałe wilki podchodziły pod ludzkie domostwa. Światło gromnicy i modlitwa do Matki Boskiej miały je przed nimi ochronić. Znany jest obraz Piotra Stachiewicza "Na Gromniczną": w gwiaździstą noc, stapiająca się ze śniegiem Matka Boska odpędza płomieniem gromnicy od wiejskiej zagrody watahę wilków. Podobną sytuację opisuje w swoim wierszu Kazimiera Iłłakowiczówna:

O Panno Prześliczna, Gromniczna!
Pod ogień Twój święcony,
wiszący nad woskiem gromnic,
przez las kolący i wyjące wilki,
idę bez wszelkiej obrony:
Nie módl się, ani się przyczyniaj,
ale tylko wspomnij!

Jednak w innym wierszu, pt. "Wilk Gromniczny" ta sama poetka opowiada nie o wilkach odpędzanych przez Maryję, ale odwrotnie - o tym, jak Maryja obroniła młodego wilczka przed goniącą go gromadą rozwścieczonych chłopów.

Gdy później świeciła gromnicą
"pośród zamieci, toż i Gromniczny Wilk
za swą Panią jarzy ślepiami".

Zródłem wiersza jest legenda o Matce Bożej i wilku, którego szukali chłopi chcąc go zabić. Matka Święta kazała im poszukać wilka w swoich sercach i odesłała do domów. Nie wydała wilka, gdyż wzruszyła ją jego niedola. Poza zwyczajami i legendami, z dniem Matki Bożej Gromnicznej związane są liczne przysłowia, przewidujące pogodę i urodzaje na najbliższe lato:

Gromnica, zimy połowica;
Gdy na Gromnicę z dachu ciecze, zima jeszcze się odwlecze;
Gdy na Gromniczną rozstaje - rzadkie będą urodzaje;
Gdy słońce świeci na Gromnicę, to przyjdą większe mrozy i śnieżyce;
Gdy na Gromnice mróz, chowaj chłopie sanie, szykuj wóz.

Wraz z uroczystością Matki Boskiej Gromnicznej definitywnie kończy się w Polsce okres Bożego Narodzenia - śpiewania kolęd, trzymania szopek i choinek oraz okres kolędy, wizyty duszpasterskiej w domach wiernych.

Joanna Kiwilszo