Nowa Gazeta Praska

Cerkiew na rogu Al. Solidarności i ul. Targowej jest jednym z najbardziej charakterystycznych punktów Pragi. Otoczona starymi drzewami, stanowi jakby enklawę spokoju i dostojeństwa na tym bardzo ruchliwym skrzyżowaniu.

Nie zawsze tak było. Kiedy ją wznoszono, w drugiej połowie XIX wieku, jej sylwetka górowała niemal samotnie nad niską, rozproszoną zabudową Pragi. Sąsiednie ulice rozświetlały z rzadka naftowe latarnie. Na fotografii wykonanej prawdopodobnie niedługo po zakończeniu budowy, a więc w roku 1869, przed i za cerkwią nie widać żadnych wyższych budynków.

Podobnie jak inne wznoszone w tym okresie w Warszawie cerkwie, a było ich w roku 1897 w mieście i jego okolicach 30, cerkiew Św. Marii Magdaleny była częścią planu zrusyfikowania stolicy. Dla Polaków wtedy stanowiła symbol znienawidzonego zaborcy, w miarę jednak upływu czasu wrosła w praski krajobraz. Dziś nikt nie wyobraża sobie Pragi bez cerkwi, która jest równocześnie centralnym ośrodkiem Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego i siedzibą jego zwierzchnika.

Zbudowana została w stylu bizantyjsko - ruskim, według projektu Mikołaja Syczewa, któremu odgórnie polecono wzorowanie się na świątyniach Kijowa. Kamień węgielny położono 14 czerwca 1867 roku. W trakcie budowy natrafiono na znaczne trudności natury technicznej. Już położenie fundamentów okazało się dużym problemem z powodu wysokiego poziomu wód gruntowych oraz zróżnicowanej spoistości gruntu. Niemniej jednak budowa posuwała się dość szybko i pod koniec 1868 roku, w dniu Świętych Apostołów Piotra i Pawła odbyło się uroczyste poświęcenie świątyni. Nawiązuje ona swoją formą do architektury bizantyjskiej. Zbudowana jest na planie krzyża greckiego. Dach wieńczy pięć kopuł symbolizujących Chrystusa z czterema Ewangelistami. Z pięciu kopuł jedna, wyobrażająca Chrystusa jest wyższa niż pozostałe. Cała budowla podzielona jest na świątynię górną i dolną.

Wnętrze ozdobione zostało przez malarza Siergieja Winogradowa bogatą polichromią, wizerunkami ewangelistów, proroków i świętych Kościoła Prawosławnego. W absydzie znajduje się malowidło Wasiliewa przedstawiające Wieczerzę Pańską. Ogromny Chrystus patrzy na nas rozłożywszy szeroko ręce. Są w soborze praskim zabytki jeszcze większej wartości, jak kopia niezwykłego obrazu Matki Boskiej Iwerskiej z góry Athos. W roku 1892 wzniesiono boczny ołtarz pod wezwaniem Matki Boskiej Poczajowskiej (obecnie Hioba Poczajowskiego), gdzie można podziwiać dzieła pędzla starego archimandryty Paisija z klasztoru w Poczajowie. W 1928 roku w podziemiach świątyni urządzono kaplicę Męki Pańskiej. Można tu także obejrzeć kilka fragmentów dzieł sztuki uratowanych z wysadzonego w powietrze, po odzyskaniu niepodległości, soboru na Placu Saskim, takich jak mozaikowa głowa świętego i trzy święte obrazy. Wsród cennych przedmiotów sztuki sakralnej jest też w metal oprawna księga Ewangelii, wydobyta spod gruzów starej cerkwi na Podwalu.

Liczne piękne ikony, na obrazach brodaci święci z oczami, które zawsze wodzą za oglądającym, złocenia, to wszystko ma jakby magiczną moc. Ale prawdziwa "magia" i niesamowite przeżycie zaczyna się w czasie nabożeństwa, odprawianego przez kilku duchownych za ścianą ikonostasu. Pokryty malowidłami ikonostas oddziela wiernych od ołtarza - "prestoła". Co jakiś czas otwierają się jednak tzw. królewskie wrota, przez które obserwować można przebieg liturgii. Zresztą z obu stron ikonostasu otwierają się też mniejsze drzwi, ciągle któryś z duchownych z jednej strony wchodzi, z drugiej wychodzi. Nabożeństwo jest dzięki temu bardzo dynamiczne. "Prestoł" w soborze praskim to dar od patriarchy moskiewskiego, Aleksego, przysłany do Polski w 1962 roku. Nabożeństwo, trwające czasami nawet kilka godzin ma wspaniałą oprawę muzyczną. Cały czas pięknie śpiewa chór. Psalmiści i dyrygenci chórów cerkiewnych są specjalnie szkoleni. Językiem liturgicznym jest starosłowiański. Wrażenie potęguje jeszcze mocna woń kadzidła i blask świec. W trakcie mszy duchowni w złotych szatach obchodzą całą świątynię i "okadzają" wszystkie wizerunki świętych.

Cała ta niezwykle bogata oprawa sprawia, że w czasie nabożeństwa panuje podniosły nastrój, człowiek czuje się mały wobec potęgi Boga i wydaje mu się, że świat na zewnątrz nie istnieje a pędzący czas się zatrzymał. Zupełnie jakby się było w innym wymiarze. Nabożeństwa odprawiane są codziennie o godzinie 9 rano i o 17 wieczorem, a w niedzielę o 7.30, 8.30, oraz o 10. Specjalnie uroczyście obchodzone są święta Bożego Narodzenia, Wielkanoc oraz dzień patronki soboru Św. Marii Magdaleny 22 lipca.

W czasie II wojny światowej na skutek bombardowania zniszczona została lewa strona katedry, a podczas powstania warszawskiego spłonęła główna kopuła. W latach 1969 - 1970 cerkiew poddano konserwacji, przywracając i częściowo rekonstruując pierwotną dekorację ścienną wnętrza.

Obecnie cerkiew p.w. Św. Marii Magdaleny jest katedrą metropolitalną, najważniejszą świątynią prawosławną w Polsce i jedną z najważniejszych w Powszechnym Kościele Prawosławnym, a dokładniej trzynastą w hierarchii świątynią katedralną, gdyż Kościół Prawosławny w Polsce jako trzynasty otrzymał autokefalię. Autokefalia to system organizacji kościoła prawosławnego polegający na autonomii terytorialnej organizacji kościelnej od zwierzchnictwa zagranicznych władz duchownych. Obecnie istnieje 14 prawosławnych kościołów autokefalicznych, takich jak patriarchaty Konstantynopola, Aleksandrii, Antiochii, Jerozolimy, Moskwy oraz patriarchaty i egzarchaty narodowe w krajach europejskich, m. in. i w Polsce. Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny liczy ponad pół miliona wiernych. Zwierzchnikiem jego rezydującym w katedrze na Pradze jest Jego Eminencja Arcybiskup Błogosławiony Sawa. Sprawuje pieczę nad sześcioma diecezjami: warszawsko - bielską, białostocko - gdańską, łódzko - poznańską, przemysko - nowosądecką, wrocławsko - szczecińską i lubelsko - chełmską. Stoi też na czele Soboru Biskupów, który jest naczelną władzą Koscioła Prawosławnego.

Tak więc cerkiew praska jest centralnym ośrodkiem Polskiego Kościoła Prawosławnego, zabytkiem sztuki sakralnej oraz ośrodkiem kultury. Odbywają się tu koncerty muzyki cerkiewnej. Niedawno, 10 stycznia odbył się tu koncert kolęd prawosławnych. Wystąpiły w nim cztery warszawskie chóry cerkiewne. Na koncert przybyło wielu słuchaczy, wśród których wymienić należy przedstawicieli dziewięciu ambasad oraz przedstawicieli władz miasta Warszawy. Przy cerkwi Św. Marii Magdaleny znajduje się też redakcja czasopisma religijnego "Wiadomości Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego".

Joanna Kiwilszo

Żeby powiększyć miniaturę kliknij na niej