Nowa Gazeta Praska

Wraz z końcem XIX wieku i uchyleniem zakazu wznoszenia budowli murowanych, rozpoczął się wreszcie szczęśliwszy etap dziejów praskich kościołów. Zaczęto budować monumentalne świątynie kamienne i murowane.

Obiektem, który niepodzielnie góruje nad prawobrzeżną częścią Warszawy jest kościół św. Floriana przy ul. Floriańskiej. Pełna jego nazwa brzmi: "św. Michała Archanioła i św. Floriana Męczennika", ale przyjęło się używać imienia tylko tego drugiego świętego. Kościół stał się do tego stopnia budowlą dla Pragi symboliczną i charakterystyczną, że jest nazywany również "praską katedrą" lub "praską Notre-Dame".

Budowę rozpoczęto w 1887 roku według projektu znakomitego architekta Józefa Dziekońskiego, twórcy kilkudziesięciu kościołów w Polsce, który ten właśnie kościół uznał za swoje największe osiągnięcie. Powstała budowla neogotycka, niejako wzorcowa w historii architektury sakralnej w Polsce, źródło licznych zapożyczeń. Architekt w swym dziele chciał nawiązać również do rodzimych tradycji, stąd widzimy u św. Floriana cechy tzw. "gotyku nadwiślańskiego".

Od początku miała też ta świątynia, konsekrowana w 1901 roku przez biskupa K. Ruszkiewicza, duże znaczenie urbanistyczne i kulturowe, została bowiem ustawiona na placu przy głównej osi komunikacyjnej Pragi i stanowiła przeciwwagę dla wielkiej prawosławnej cerkwi oraz licznych budynków administracji carskiej.

Kościół zbudowany został z cegły, jako trzynawowa bazylika z transeptem, nad którym wznosiła się mała wieżyczka - sygnaturka. Wnętrze utrzymane było również w fakturze ceglanej, o sklepieniu ostrołukowym. Całość dopełniała polichromia braci Strzałeckich. Firma ta zatrudniała wówczas dobrych młodych malarzy, przeważnie uczniów ze szkoły Gersona. W oknach z ceglanymi maswerkami obsadzone były witraże, nadające wnętrzu specyficzny nastrój.

Świątynia mogła pomieścić ok. 10 tysięcy wiernych. Wyposażenie kościoła było w okresie międzywojennym stale uzupełniane, początkowo pod nadzorem prof. J. Dziekońskiego, a po jego śmierci w 1927 roku, jego ucznia, prof. Zdzisława Mączyńskiego, późniejszego zasłużonego wiceprezesa Rady Prymasowskiej Odbudowy Kościołów Warszawy.

W latach trzydziestych pojawił się poważny problem : wieże kościoła zaczęły się rysować. Było to spowodowane z jednej strony niekorzystnym układem terenu, na którym zbudowano kościół, a z drugiej strony silnym wybuchem w Cytadeli Warszawskiej, jaki nastąpił w 1923 roku. Ponieważ siła podmuchu przesunęła wtedy ceglaną konstrukcję hełmów, komisja działająca z ramienia kościoła i miasta powzięła decyzję o ich zdjęciu.

W 1939 roku kościół poniósł stosunkowo niewielkie straty, ale niestety nie przetrwał do końca wojny. 20 września 1944 roku, po stłumieniu powstania, wojska niemieckie wycofujące się z Pragi, wysadziły świątynię w powietrze. Zastanawia bezsensowna, uparta chęć zniszczenia - kościół nie był przecież ważnym obiektem strategicznym. Niemcy musieli dwukrotnie zakładać ładunki. Pierwszemu wybuchowi nie poddały się bowiem solidnie wybudowane mury i dopiero za drugim razem runęły wieże, sklepienia i mury zewnętrzne, kolumny i część krypt. Pozostała tylko olbrzymia masa gruzów. Z całej monumentalnej budowli cudem ocalała część ścian bocznych, gdzie ustawione były figury patronów kościoła - św. Michała Archanioła i św. Floriana. W 1947 roku z inicjatywy ówczesnego proboszcza parafii, znanego prefekta szkół warszawskich, księdza Feliksa de Ville, podjęto decyzję o odbudowie świątyni. Ludność Pragi spontanicznie przystąpiła do usuwania gruzu. Plany rekonstrukcji wykonał prof. Stanisław Marzyński, członek Rady Prymasowskiej Odbudowy Kościołów, modyfikując nieco projekt J. Dziekońskiego. Wprowadził wewnętrzne umocnienia żelbetowe, podniósł dachy nad prezbiterium i uwieńczył sygnaturkę koroną Najświętszej Marii Panny.

Kościół częściowo odbudowany, jeszcze bez frontonu i wież, w 1951 roku został oddany do użytku wiernych. Dalsze prace, prowadzone przez proboszcza księdza Stanisława Wierzejskiego posuwały się w miarę szybko i trwały do 1970 roku, kiedy to ukończono wieże wraz z hełmami o konstrukcji stalowej, kryte miedzianą blachą. Budową kierowali Mieczysław Rechnio i Edward Zdziarski.

Obecnie kościół uznany jest przez Urząd Konserwatorski za zabytek kultury narodowej. We wnętrzu, przy drzwiach i ambonie podziwiać możemy przykłady kowalstwa artystycznego, natomiast zakrystia wyposażona została w stolarkę wykonaną przez Starszego Cechu Stolarzy, Kazimierza Wrzesińskiego. W kruchcie wisi okazały krzyż pochodzący z kaplicy Przemienienia Pańskiego. Znajdowała się ona na terenie pobliskiego szpitala, a uległa zniszczeniu w czasie ostatniej wojny. Na postumencie w nawie warto zwrócić uwagę na drewnianą barokową figurę św. Floriana, a w nawie bocznej - na obraz św. Antoniego, nieznanego malarza.

W kościele szerzy się kult Miłosierdzia Bożego przed umieszczonym w transepcie obrazem słynącym łaskami. Niemniej ciekawa jest historia drugiej praskiej bazyliki - kościoła Najświętszego Serca Jezusowego. W liście papieża Piusa XI, z 23 sierpnia 1923 roku, nadającym kościołowi tytuł Bazyliki Mniejszej czytamy :

"Na Pradze, miasta stołecznego Warszawy przedmieściu wkrótce ma być uroczyście konsekrowany nowy kościół na cześć Najświętszego Serca Jezusowego - okazały rozmiarami i wyróżniający się, jako dzieło sztuki [...] Pobożna, ze znakomitego Radziwiłłów domu, matrona, ofiarnością której szczególnie świątynię tę budowano i wykończono, jak również proboszcz i wierni w Chrystusie nowozałożonej przy tej świątyni parafii, zwrócili się do Nas z gorącymi prośby, abyśmy kościołowi temu z łaski Naszej udzielić raczyli godności, tytułu i przywilei Bazyliki Mniejszej." Wspomnianą w dokumencie "pobożną matroną" była księżna Maria z Zawiszów Radziwiłłowa, działaczka filantropijna i fundatorka kościołów. W latach 80-tych ubiegłego wieku założyła na Pradze kilka szkółek, schronisk i ochron dla ubogich dzieci.

W 1907 roku wystąpiła z inicjatywą budowy świątyni na przedmieściu Pragi, zwanym wówczas Michałowem, od imienia jej nieżyjącego już męża Michała Radziwiłła. Rozpoczęto budowę potężnej bazyliki, wzorowanej na bazylice św. Pawła za Murami w Rzymie. Autorem projektu był architekt Hugo Kudera. Budowa postępowała z dużym rozmachem. Do wnętrza sprowadzono z Włoch wspaniałe bazaltowe kolumny. Niestety wybuch I wojny światowej spowodował przerwanie prac. Wojna zmieniła bowiem warunki ekonomiczne i zdeprecjonowała wartość książęcej fundacji. Do roku 1917 ukończono jednak budowlę w stanie surowym. W 1919 roku została erygowana parafia a wkrótce potem podjęto prace na nowo. Postępem prac budowlanych interesował się nuncjusz papieski Achilles Ratti, a już jako papież Pius XI, nadał w sierpniu 1923 roku ukończonej świątyni zaszczytny tytuł Bazyliki Mniejszej : "...zasięgnąwszy rady Najprzewielebniejszych Braci Naszych Św. Rzymskiego Kościoła Kardynałów, św. Kongregacji Obrzędów Przełożonych, Motu proprio, z pewną świadomością i po dojrzałym Naszym namyśle, oraz z pełności Władzy Naszej Apostolskiej, sposobem wieczystym, wzmiankowany kościół parafialny na Pradze [...] Najśw. Sercu Jezusa poświęcony ,godnością i tytułem Bazyliki Mniejszej, wraz ze wszystkimi przywilejami i odpustami, innym Miasta Wiecznego Bazylikom Mniejszym z prawa przysługującymi - zaszczycamy."

Krótko po tym wydarzeniu, 23 września 1923 roku bazylika była konsekrowana przez kardynała Aleksandra Kakowskiego w obecności licznych przedstawicieli duchowieństwa oraz prezydenta Stanisława Wojciechowskiego, ministrów Władysława Kiernika i Władysława Seydy jak również prezydenta Warszawy.

W 1931 roku, zgodnie z życzeniami fundatorki, parafia i opieka nad bazyliką powierzona została Towarzystwu Salezjanów. Pod ich kierunkiem tuż przed II wojną światową z trudem wykończono budynek kościoła, bez dzwonnicy i plebanii. Na szczęście w czasie wojny nie poniósł on większych szkód.

Bazylika jest trzynawowa, o wymiarach 65 x 30 m i wysokości 22 m w nawie głównej oraz 11 m w nawach bocznych. Podzielona jest dwoma rzędami kolumn ( jest ich 24 ), wysokich na 6,5 m. Sklepienie ma proste, bazylikowe z kasetonami.

Wystrój wnętrza jest dziełem kilku malarzy. Prezbiterium malował malarz salezjański, ojciec W. Kiljan. Polichromia w pozostałej części bazyliki, a więc obrazy w plafonach i stacje Drogi Krzyżowej są dziełem małżeństwa Łucji i Józefa Oźminów.

W bocznej, lewej nawie znajduje się marmurowa tablica upamiętniająca wizytę 5 maja 1920 roku nuncjusza apostolskiego Achille Ratti, późniejszego papieża Piusa XI. W kruchcie natomiast warto zwrócić uwagę na dwie inne tablice pamiątkowe, jedną ku czci fundatorów bazyliki, książąt Marii i Michała Radziwiłłów, i drugą - ku czci członków klubu Przyjaciół Warszawy z Chicago.

Liczne pomieszczenia pod bazyliką wykorzystywane są jako sale katechetyczne. Do świątyni przylega budynek parafialny a zarazem klasztorny. Na wieży znajduje się XVIII-wieczny dzwon wykonany w Gdańsku z fundacji Karola Radziwiłła.